مقدمه
پیشینه معماری ایران به حدود 1000 سال پیش از اسلام می‌رسد و پس از ظهور این دین، نیز تاكنون شاهد بیش از 1400 سال معماری ایرانی- اسلامی هستیم. از قدیم‌الایام معماری ایران دارای دو نظام كلی آموزش بوده است. یكی از این دو نظام، آموزش سنتی معماری است، كه ریشه در قرون و اعصار دارد و انتقال اطلاعات و مفاهیم در آن به‌صورت سینه به سینه، مدیدی و مدادی(1) انجام پذیرفته است؛ و نظام دوم، با ظهور مدارس معماری در ایران و تحت عنوان نظام آموزشی آكادمیك و كلاسیك بوجود آمده است. اهمیت بازشناسی آموزش معماری در كشور نیز در آموزش آكادمیك بیشتر جلوه می‌نماید، كه غالباً در مقام مقایسه معماری و معماران معاصر، با معماری و معماران گذشته بر می‌آییم. این در حالی است كه معمار معاصر را محصول آموزش دانشكده‌های معماری امروزی و معمار گذشته را حاصل آموزش سنتی معماری می دانیم.
تعریف و شرح
معماری در لغت به معنای علم بنایی و ابعاد سازی آمده است و معمار به معنای بسیار عمارت کننده آنکه عمارت کند وموجب رونق و تعالی گردد وعمارت نیز به معنی آبادی است. لغات هم ریشه معماری و عمارت نیز همه معنایی از آبادانی و زندگی و حیات را درخود دارند. معمر به معنای منزل فراخ با آب و گیاه ومردم است.


در قرآن نیز در مواردی به ساختن و معماری و یا عمارت که ریشه معماری دارد، اشاره شده است. هنگامی که خدا می‎فرماید “عمروالارض” یعنی زمین را آباد کنید و زمین بنایی والا می باشد. تعمیر هم از همین ماده است و همچنین عمر نیز به معنای تعمیر بدان بواسطه روح است واگر زیارت خانه خدا هم عمره می گویند باز به همین خاطر است که زیارت مردم مایه آبادانی بیت الله الحرام است.

در تفسیرالمیزان مجموعه این معانی ( لغوی وقرانی) نشان می دهد که مفهوم “معماری” عمیق‎تر از ساختن به تنهایی و ابعادش وسیعتر از به وجود آوردن کالبد یک ساختمان می‎باشد که مفاهیمی مانند زنده‎سازی و احیاء و تداوم وحیات وآبادانی را درخود نهفته دارد یا به عبارت دیگر معماری همواره به معنای ایجاد فضایی با روح و حیات تصور می گردد. در این جا در مقام تعریف معماری باید به چند نکته زیر توجه کنیم :
اول اینکه در معماری همیشه معرفت و عمل به هم پیوسته است وسیر ازمعرفت به عمل واجرا معماری را پدید می آورد. دیگر اینکه اثرمعماری همواره در پیوند با محیط مطر ح است و بدون ارتباط با محیط و بافت اطرافش شکل نمی‎گیرد وتعریف نمی شود.


بدین ترتیب از مجموعه تمامی آنچه به اجمال بیان شد بطور خلاصه میتوان گفت که:
معماری نوعی عمل خلاقانه است که مقصود آن شکل دادن به فضای زیست انسان درتمامیتش می‎باشد و گستره آن از جوابگویی به نیازهای انسانی در پیوند با محیط و طبیعت تا بیان عواطف و اعتقادات او طیف وسیعی را در برمی‎گیرد.
به این ترتیب هدف این رشته تربیت افرادی است که براین طیف عمل خلاقانه تسلط یافته و توان انتقام بخشی به مقتضای زیست انسانی را داشته باشند تا بدین ترتیب ابعاد کمی وشرایط کیفی زیست و رشد درجامعه فراهم گردد.
کاربرد و زیر شاخه ها
با توجه به وجوه و ابعاد رشته مراحل مختلف شکل‌گیری اثر، منابع و روشهای شناخت بسیار متعدد و متنوعی که معمار ناچار به مراجعه آنهاست و طبیعت رشته، به چهار زمینه فعالیت آموزشی یا حوزه دست می‌یابیم که از این میان یک حوزه یعنی طراحی معماری نقش ستون فقرات و محور اصلی مجموعه آموزشی را به عهده دارد و سه حوزه دیگر فن ساختمان، تاریخ هنر و معماری و مرمت و احیای ابنیه و بافتها و مجتمع‌های زیستی به مثابه پایه‌ها و بخشهای تقویت‌کننده و گاهی تخصصی این ستون فقرات محور اصلی می‌باشند.


طراحی معماری
درس طراحی معماری مهم ترین و اصلی ترین درس رشته معماری می باشد. به گونه ای که دیگر دروس برای خدمت رسانی و تکمیل و در گرداگرد این درس و یا پیش زمینه این درس ارائه می شوند و این درس، ستون فقرات رشته معماری را تشکیل می دهد. درس طراحی معماری به این صورت تعریف گشته است که در درازای دوران تحصیل معماری ، 5 درس زیر عنوان طراحی معماری به دانشجویان معرفی می شوند که به ترتیب طرح 1، طرح 2 الی طرح 5 می باشد( در نظام قدیم معماری، 8 طرح معماری ارائه می شد که بعدها به 7 طرح کاهش پیدا کرد که پس از تغییر نظام آموزشی معماری و ارائه رشته معماری به صورت کارشناسی به 5 طرح کاهش پیدا کرد).
نحوه ارائه این درس بدین صورت است که در هر درس، یک پروژه معماری با موضوعات مختلفی همچون مسکونی، فرهنگی، آموزشی و... ارائه می گردد. استاد مربوطه به فراخور سواد و توانایی های خویش، چند جلسه اول را به مرور روند یک پروژه معماری و تعریف سوژه و مبانی نظری پرداخته و با معرفی سایت مربوطه، کار طراحی دانشجویان آغاز می گردد. معمولاً دانشجویان یک سری مطالعات اولیه را زیر عنوان فازصفر باید انجام داده و پس از کسب اطلاعات و دانش کافی در مورد سایت و موضوع پروژه و تجزیه و تحلیل کامل سایت، طراحی های نخستین و یا به قول معماران؛ اتودهای اولیه را انجام می دهند. معمولاً اتودهای اولیه به صورت دستی و یا ارائه ماکتهای اولیه با مواد ارزان قیمت صورت می پذیرد. استاد مربوطه باید در هر مرحله از درس در کنار دانشجو بوده و او را راهنمایی و ایرادات کار وی را بر طرف کرده و او را به سمت پیشبرد پروژه هدایت کند که در اصطلاح دانشکده های معماری ایران،کرکسیون(correction) نامیده می شود.

درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل :

دروس‌ پایه‌:
هندسه‌ کاربردی‌، کارگاه‌ مصالح‌ و ساخت‌، درک‌ و بیان‌ محیط‌، بیان‌ معماری‌، هندسه‌ مناظر و مرایا، ریاضیات‌ و آمار، انسان‌، طبیعت‌، معماری‌، مقدمات‌ طراحی‌ معماری‌.
دروس‌ اصلی‌ :
مبانی‌ نظری‌ معماری‌، آشنایی‌ با معماری‌ جهان‌، برداشت‌ از بناهای‌ تاریخی‌، آشنایی‌ با معماری‌ معاصر، نقشه‌برداری‌، تنظیم‌ شرایط‌ محیطی‌، تأسیسات‌ الکتریکی‌ (نور و صدا)، تأسیسات‌ مکانیکی‌، مقاومت‌ مصالح‌ و سازه‌های‌ فلزی‌، سازه‌های‌ بتنی‌، ایستایی‌، متره‌ و برآورد، مدیریت‌ و تشکیلات‌ کارگاه‌، مصالح‌ ساختمانی‌، ساختمان‌، روستا، طرح‌ معماری‌.
دروس‌ تخصصی‌:
آشنایی‌ با مبانی‌ برنامه‌ریزی‌ کالبدی‌، تحلیل‌ فضاهای‌ شهری‌، آشنایی‌ با مرمت‌ ابنیه‌، طرح‌ معماری‌، طراحی‌ فنی‌، طرح‌ نهایی‌.
مهندسی معماری در ایران


همانطور که گفته شد معماری در ایران قدمتی بیش از 1000 سال دارد و نمونه های هنر مردم ایران نظیر شیخ بهایی را در همه جای این مرز و بوم مشاهده می کنیم، اما رشته مهندسی معماری در سال 1308 همزمان با تاسیس دانشگاه علم و صنعت که آن زمان هنر سرای عالی نام داشت در ایران متولد شد و بعدها معماران به نامی را تربیت کرد که بنیانگذاران سبک نوین معماری در کشور بودند و می توان از میان آنان علی صادق و ایرج مشیری را نام برد.