استاد دكتر محمدكريم پيرنيا
معمار (1376ـ1301)

استاد پیرنیا  در شهر یزد از پدری نائيني و مادري اهل يزد به دنيا آمد. وي دوران دبستان و دبيرستان را در شهر يزد گذراند. در دورة‌ ابتدايي نخست در دبستان «اسلام» و سپس در مدرسه‌اي دولتي به نام «مدرسة نمرة دو» تحصيل كرد و تحصيلات دورة‌ دبيرستان را در دبيرستان «ايرانشهر» گذراند و براي ادامة تحصيل در دانشگاه به تهران آمد و با وجد آن كه در زمينة ادبيات تحصيل مي‌كرد و موفقيت‌هايي نيز داشت اما ادبيات را رها كرد و در نخستين كنكور «دانشكدة هنرهاي زيبا» شركت كرد و قبول شد.
محل دانشكدة هنرهاي زيبا در ابتدا در مدرسة مروي و سپس مدتي در مدرسة سپسالار بود، اما پس از سال 1320 به زيرزمين دانشكده فني دانشگاه تهران و بعد از مدتي به محل كنوني دانشكدة هنرهاي زيبا منتقل شد.
در آن زمان در دانشكده هنرهاي زيبا توجه چنداني به معماري ايراني نمي‌شد و بيشتر به معماري غربي توجه مي‌شد و از نمونه بناهاي يوناني و ساير آثار اروپايي براي تمرين‌هاي درسي استفاده مي‌گرديد. اين موضوع چنان كه استاد پيرنيا اظهار داشته موجب رضايت خاطر ايشان قرار نگرفت و وي سرانجام دانشكده هنرهاي زيبا را بدون آن كه تحصيلات خود را به اتمام برساند، ترك كرد و به بررسي‌ها و تحقيقات فردي خويش متكي شد و تلاش كرد با بررسي بناها و گفتگو با معماران و استادكاران قديمي برخي از ويژگي‌ها و اصول معماري ايراني را مورد شناسايي قرار دهد و به تدريج حاصل برخي از آن‌ها را در طي مقالاتي كه تدوين نمود، در اختيار عموم قرار داد. (1)
ايشان از سال 1344 تا مدتي پيش از انقلاب به عنوان معاون فني سازمان حفاظت آثار باستاني در زمينة ترميم، تعمير و احياء بناها و آثار باستاني فعاليت مي‌كرد و در ضمن مدتي در دانشكده هنرهاي زيبا، دانشگاه شهيد بهشتي به تدريس معماري ايراني اشتغال مي‌ورزيد. (2) شايد بتوان اظهار داشت كه علاقه و سابقة ايشان در تحصيل ادبيات در توجه وي به برخي از واژه‌هاي كهن معماري بي‌تأثير نبوده است، و هر چند كه ايشان واژه‌هاي محدودي را معرفي و تعريف كردند اما متأسفانه اين امكان پديد نيامد كه خود ايشان بتواند آن‌ها را به صورت اساسي و اصولي گردآوري و تدوين كند و تنها معدودي از واژه‌ها در انتهاي مقالات يا كتاب‌هاي ايشان آورده شده است.
با توجه به كمبود اسناد و متون مربوط به معماري ايران در دهه‌هاي پنجاه و شصت هجري شمسي، حاصل تلاش‌ها و بررسي‌هاي استاد پيرنيا بسيار ارزشمند و سودمند بوده است و ايشان به درستي موفق شد ديدگاهي مثبت و ارزنده نسبت به معماري ايراني پديد آورد، اما طبيعي است كه مقدار اندك اطلاعات و فقدان حمايت‌هاي مادي و معنوي از تحقيقات ايشان موجب شد كه جامعة ايراني از همة توانمندي‌هاي آن استاد نتواند بهره برد.

معـماری ایرانی را باید بطور صحـیح از اعـماق تاریخ ایـن سرزمـیـن کهـن مـورد بررسی قـرار داد.

معـماری ایرانی به شـش قـرن قـبل از میلاد مسیح باز می گـردد، که مـشـخـصات هـر دورهً معـماری را در دوره های مـخـتـلف تاریـخـی شـرح می دهـیـم :

1- معـماری دوران ماقـبـل تـاریخ تـا زمان حـکـومت مادها.

2- معـماری از زمان حکـومت مـادهـا تـا پـایان دوره حـکـومت ساسانیان .

در رابـطه با معـماری ایران، بایـد به خـوانـنـدگـان یـادآوری شـود، تـغـیـیـراتی کـه در رابـطه بـا هـنـر پـیـشـیـنـیان ایـران در معـماری داده شـده و نـحـوهً ساخـتمان سازی آن دوران. در سخـنی کـوتاه مـی تـوان به : حکـاکـی بـر روی سـنگ، گچکاری، نقاشی، آجرکاری، آئینه کاری، کاشی کاری، موزائیک کاری و دیـگـر کـارهـای تـزئـیـنی اشـاره کرد.
الـبـتـه مـا بایـد استـثـنـاهـایی هـم بـرای ساخـتـمان هـای چـنـد شـکـلی کـه بـرای مـواردی خـاص اسـتـفـاده می شد، قـائـل شـویم. این گـونـاگـونـی بـرآمـده از نـیـازهـای خـاص مـردم در زمـانـهـای مـتـفـاوت بـوده است.

هـنـرمـنـدان ایـرانی بـه دنـیـا ثـابـت کـردن کـه تـوانائـی هـای بالایی دارنـد و شـامـل احـتـرام بـسیار، بـخـاطر اثـرهـای تـاریخـی مـنـحـصر بـفـرد فـراوانـی کـه از خـود بـجـای گـذاشـتـه، هـسـتـند.

بـنـظر مـشکـل می رسد که بـتوان معـماری ایرانی را از زمانـهـای بـسـیـار دور تـا بـحـال طـبـقـه بـنـدی کرد. اما، تـرتـیـبات زیـر مـی تـواند چـشـم انداز وسـیـعـی از ایـن کـارهـا در اخـتـیـار شـمـا قـرار دهـد: کـلـبه هـای ماقـبل تـاریـخ، شهـرهـا و قـصـبه های اولـیه، اسـتحـکـامات و دژهـای نـظـامی، معـابـد و آتـشـکـده ها، مـقـبـره ها و آرامـگـاه هـای بـزرگ، مـکـانهـای عـظـیـم تـاریـخـی، سـدهـا و پـلـهـا، بـازارهـا، حـمام هـا، جـاده هـا، مسـاجـد عـظـیـم، بـرجـهـا و مـنـاره هـا، ساخـتـمانهـای مـذهـبـی و محـلهـایی از دوران اسلامی، و هـمچـنـیـن بـنـاهـا و یـاد بـودهـای گـسـتـرده در کـشـور ایران.
از دیگـر چـیـزهـای مهـمی که بـرروی معـماری ایرانی تـاثـیـر گـذار بوده است، شـرایط مهـم آب و هـوائی در فلات ایران بوده است. بطور مـثـال سبک معـماری در شـمال کـشـور و کـوهـپـایـه های ایران بـا سـبک معـماری در جـنـوب و کویر ایران تـفـاوت دارد. اکـنـون با مصـادف شـدن بـا اطاعـات تـمام نـشـدنـی و حـیرت آوری کـه امـکـان آن در هـیچ کـشور دیـگـری نـیـست، نگـاهـی داریم گـذرا بـه معـماری ایرانی.

طبیعت می تواند به عنوان مدل برای انسان قابل استفاده باشد.گفته می شود که برونلسکی ( (Burunellschi برای ساختن گنبد کلیسای جامع فلورانس تخم مرغ را به عنوان مدل در نظر گرفته است.یا ژوزف پاکستون ((joseph paxton در ساختن کاخ کریستال از برگ ویکتوریا که نوعی نیلوفر ابی بسیار بزرگ می باشد الهام گرفته است.امّا با این وجود این تصور اشتباهی است که هر سازه در معماری را به ترتیبی تقلیدی از پدیده ای طبیعی بدانیم.فرای اتو((Frei otto در جواب مدعیانی که سازه های معلقش را به تقلید از تار عنکلوت می پنداشتند می گوید: در زمانی که ما این سقفهای سبک معلق را طراحی محاسبه و ازمایش می کردیم هیچ یک از دست اندرکاران اطلاعاتی بیشتر ازسایر مردم عاذی نداشت.

عظیم سلطانیه در حال حاضر در بین خانه های خشتی سلطانیه همچون نگینی می درخشد و
گوشه ای از هنر و معماری ایرانی را به عالمیان عرضه می دارد .در قسمت جنوب غربی
ارگ سلطنتی ( کهندژ ) شهر سلطانیه ، آرامگاه سلطان محمد خدابنده اولجایتو به مثابه
یکی از عظیم ترین آرامگاههای اسلامی و شاید با شکوهترین آنها قرار دارد.

تعدادی
از محققین اسم قدیمی سلطانیه را ( شرویاز ) دانسته اند ، شرویاز که امروزه ( ویار
) و ( ویر ) نامیده می شود.نام دیگر منطقه سلطانیه ( قنغوراولانگ ) است . تاریخ نویسان احداث
آرامگاه اولجایتو را به طور مشخص در حد فاصل سالهای 704–712و به دستور سلطان محمد
خدابنده و با تولیت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی ذکر کرده اند.

مورخین
در مورد علل احداث این بنا نوشته اند کهاولجایتو پس از طرح سلطانیه تصمیم گرفت که
به تقلید از آرامگاه برادرش غازان خان ، آرامگاه رفیع و با شکوهی برای خود بسازد
به همین جهت برای بر پایی این آرامگاه ، هنرمندان از هر سو به سلطانیه آمدند تا
یکی از شاهکارهای عظیم دوره مغول را به عرصه ظهور برسانند.

.